Veelgestelde vragen

Voor het uitoefenen van de functie van gemeenschapswacht is er geen diplomavereiste vastgelegd. Het staat de gemeente dus vrij het vereiste diplomaniveau te bepalen.

Dit geldt enkel voor de gemeenschapswacht, niet voor de gemeenschapswacht-vaststeller.

Volgens artikel 8 van de  wet gemeenschapswachten is dit niet mogelijk. De gemeenschapswachten, de gemeenschapswacht-vaststellers en de gemeenteambtenaar belast met de leiding van de dienst, moeten aangeworven zijn door de organiserende gemeente.

De verplichte voorwaarden worden uiteengezet in artikel 8 van de wet van 15 mei 2007:
•    minstens 18 jaar oud zijn;
•    niet veroordeeld geweest zijn, zelfs niet met uitstel, tot een correctionele of een criminele straf bestaande uit een boete, een werkstraf of gevangenisstraf, behoudens veroordelingen wegens inbreuken op de wetgeving betreffende de politie over het wegverkeer;
•    geen feiten hebben gepleegd die, zelfs als ze niet het voorwerp hebben uitgemaakt van een strafrechtelijke veroordeling, raken aan het vertrouwen in de betrokkene doordat ze in hoofde van de betrokkene een ernstige maatschappelijke tekortkoming uitmaken of een tegenindicatie voor het gewenste profiel van de gemeenschapswacht, zoals bedoeld in het §2, uitmaken;
•   voor wat betreft de « gemeenschapswacht-vaststeller » de Belgische nationaliteit hebben en voor wat betreft de « gemeenschapswacht », onderdaan zijn van een lidstaat van de Europese Unie of van een andere staat en in dit laatste geval, sedert drie jaar zijn wettige hoofdverblijfplaats hebben in België. De gemeenschapswacht-vaststeller moet minstens beschikken over ofwel een diploma secundair onderwijs, ofwel een getuigschrift lager secundair onderwijs of tweede graad secundair onderwijs aangevuld met een ervaring van minstens vijf jaar ten dienste van een gemeente, die nuttig is voor het uitoefenen van de functie ;
•    niet tegelijkertijd werkzaamheden uitoefenen van privédetective, een functie uitoefenen in het kader van de wet van 2 oktober 2017 tot regeling van de private en bijzondere veiligheid, lid zijn van een politiedienst of een door de Koning bepaalde activiteit uitoefenen;
•    aangeworven zijn door de organiserende gemeente; 
•    voldoen aan voorwaarden inzake opleiding en vorming, zoals bedoeld in artikel 10;
•    voor wat betreft de « gemeenschapswacht-vaststeller », voldoen aan de minimumvoorwaarden van artikel 119bis, § 6, van de nieuwe gemeentewet.

Het gewenste profiel van de gemeenschapswacht en de gemeenschapswacht-vaststeller is gekenmerkt door :
1.    respect voor medemensen;
2.    burgerzin;
3.    een incasseringsvermogen ten aanzien van agressief gedrag van derden en het vermogen om zich daarbij te beheersen;
4.    respect voor plichten en procedures;
5.    geen gevaar vormen voor de openbare orde. 
Het voldoen aan het profiel wordt nagegaan aan de hand van een psychotechnisch onderzoek.

De gemeenschapswachten en de gemeenschapswacht-vaststellers kunnen door de organiserende gemeente slechts worden aangeworven na advies van de korpschef van de lokale politie bevoegd voor de politiezone waartoe de organiserende gemeente behoort.

Een kandidaat dient aan al de bovenstaande voorwaarden te voldoen voordat hij/zij als gemeenschapswacht(-vaststeller) tewerkgesteld mag worden.
 

Het ministerieel besluit dat de werkkleding vastlegt, definieert alleen de basiselementen van het uniform. Sommige accessoires die niet in het besluit zijn opgenomen, mogen bijkomend door gemeenschapswachten worden gedragen. Wat het gebruik van een paraplu betreft, wordt dit toegestaan op voorwaarde dat deze paars (bij voorkeur) is of zwart is met het embleem van de gemeenschapswachten.

Dit beperkt zich tot het openbaar domein. De wet spreekt van de openbare weg en openbare plaatsen van de organiserende gemeente. Het begrip ‘openbaar  domein’ zou men kunnen omschrijven als deze plaatsen waarvan het gebruik voor allen is bestemd, zonder  enige vorm van onderscheid van persoon. Het gaat om wegen, banen en straten, stranden, havens  en kerkhoven,… 

Het toezicht op andere plaatsen (private plaatsen, ziekenhuizen, musea, ea…) gebeurt in het kader van de wet tot regeling van de private en bijzondere veiligheid. 
    
Op deze algemene regel bestaan er echter wel uitzonderingen, waaronder het veiligheidstoezicht bij evenementen. Dit toezicht kan worden uitgeoefend bij evenementen die georganiseerd of mede-georganiseerd worden door de overheid op het grondgebied van de organiserende gemeente of de begunstigde gemeente, dus ook op plaatsen die niet tot het openbaar domein behoren. Welke de plaats ook is, de organisatie van het evenement moet (mede) door de overheid gebeuren. Bijvoorbeeld een gemeente organiseert op de terreinen van een private school een aantal evenementen rond veiligheid, verkeersveiligheid in het bijzonder.
In het kader van deze activiteit is het aldus vooral belangrijk om na te gaan wie het evenement organiseert en de plaats waar dit georganiseerd wordt. 

Een ander uitzondering  op deze algemene regel is de inzet van gemeenschapswachten in provinciale parken. 

Tevens kunnen gemeenschapswachten worden ingezet voor het uitoefenen van hun opdrachten op de infrastructuur van de openbare  vervoersmaatschappijen (De Lijn, NMBS, TEC, MIVB). Tot de infrastructuur van een openbare vervoersmaatschappij wordt gerekend: de parking aan het stationsgebouw, de bushokjes,… 
Tot de infrastructuur van de openbare vervoersmaatschappij worden ook de voertuigen gerekend, namelijk bussen, trams,… 

De gemeenschapswachten mogen in dit kader niet worden ingezet buiten de grenzen van hun politiezone. 

Zij mogen ook niet worden ingezet voor bewakings- of beveiligingsopdrachten. Deze  taak wordt door de veiligheidsagenten uitgevoerd en valt onder het toepassingsgebied van de private veiligheidswetgeving. 

Algemeen kan het volgende gesteld worden aangaande de functie van de gemeenschapswachten:
 
Elke persoon die rechtstreeks of onrechtstreeks tewerk wordt gesteld door een gemeente en de opdrachten vermeld in de wet van 15 mei 2007 als kernopdracht uitvoert, wordt beschouwd als gemeenschapswacht. 

Het betreft: alle niet-politionele publieke veiligheids- en preventiefuncties, meer bepaald de vroegere functies van de parkwachters, stadswachten, gemachtigde opzichters en vaststellende ambtenaren in het kader van de gemeentelijke administratieve sancties. 

Onder « rechtstreeks of onrechtstreeks tewerkgestelden » worden verstaan:
- de beambten die rechtstreeks door de gemeente worden aangeworven via een arbeidsovereenkomst (Bediende, Arbeider, Activa-statuut, Contingent Startbaan,…) ;
- de beambten die in het verleden onrechtstreeks door de gemeente worden aangeworven via een PWA-agentschap; 
- de beambten aangeworven via een door bepaalde gemeenten opgerichte rechtspersoon, (vb. gemeenten die hun preventiedienst bijvoorbeeld hebben willen onderbrengen in een VZW). 

Indien een gemeente bovengenoemde beambten in dienst heeft, of deze wenst aan te werven, is zij verplicht een dienst gemeenschapswachten op te richten, van waaruit alle gemeenschapswachten opereren. In een aantal gevallen kan dit een verschuiving van personeel uit diverse andere bestaande diensten tot gevolg hebben.

Als «kernopdracht» staat tegenover als «nevenopdracht».
Onder een activiteit uitgeoefend als nevenopdracht, verstaat men een activiteit die occasioneel wordt uitgevoerd. Het gebeurt immers dat bepaalde gemeentelijke beambten geconfronteerd worden met het uitvoeren van taken die zijn voorbehouden aan de gemeenschapswachten.

Hieronder verstaat  men:

- een lerares die de kinderen voor de school helpt de straat oversteken; 
- een redder die een toezicht houdt op personen op het strand;
- een preventieambtenaar die de bevolking rechtstreeks sensibiliseert door folders uit te delen ter gelegenheid van een preventieactie;   
- 

De functies van sociale preventie en diefstalpreventieadviseurs worden ook niet geviseerd door de wet van 15 mei 2007, aangezien hun kernopdracht het kader van de loutere sensibilisering ruim overschrijdt. 
 

In de strijd tegen de corona-epidemie werd een uitgebreid gebruik van het Corona Safe Ticket ingevoerd. Het controleren van Corona Safe Tickets is echter geen taak die opgenomen mag worden door gemeenschapswachten(-vaststellers).

In het verleden diende enkel de persoon die gemeenschapswacht-vaststeller wilde worden te slagen voor het examen. De kandidaat gemeenschapswacht diende enkel te kunnen aangeven dat hij op regelmatige basis de opleiding had gevolgd. Hij diende dus niet voor het examen te slagen. 

Met de wet van 30 juli 2018 is deze procedure echter gewijzigd en dient elke gemeenschapswacht sedert 1 oktober 2019 te slagen voor het examen. 

Meer informatie inzake de procedure bij o.a. niet slagen, kan teruggevonden worden in het KB van 19 december 2021 tot wijziging van het koninklijk besluit van 15 mei 2009 tot bepaling van de opleidingsvoorwaarden waaraan de gemeenschapswachten moeten voldoen, evenals de modaliteiten tot aanwijzing van de opleidingsinstellingen en tot erkenning van de opleidingen.   
 

Dit omvat alle plaatsen waar publiek toegang heeft ofwel vanwege de aard van de plaats (of zoals de wetgever stelt omdat ze geacht worden gewoonlijk toegang te hebben tot die plaats) ofwel doordat een geïndividualiseerde band tussen de inrichter en de genodigde aanwezig is.

In principe is het niet toegestaan dat gemeenschapswachten hun opdrachten uitoefenen op private plaatsen. Indien echter van op de openbare weg of plaats bepaalde onregelmatigheden vastgesteld worden, waardoor men het nodig acht de burger aan te spreken om hem te sensibiliseren en dus dient aan te bellen, kan het geen probleem zijn dat men hierbij door de voortuin loopt. Dat is immers voor iedereen toegestaan.